“Mijn werken transporteren stilte”
[Recensie] Art is research heet de tentoonstelling die tot en met 27 augustus 2023 te zien is bij Coppejans Gallery in Antwerpen. Naast het werk van Jan Henderikse en kinetisch werk van Hans Kooi is er het ruimtelijk werk van Caroline Hofman te zien. Het heeft allemaal te maken met ‘bewegen’. Wat beweegt een kunstenaar om werk te maken, kunst die ‘beweegt’, kunst die ons ontroert, ‘beweegt’. De drie kunstenaars laten zien dat onderzoek nodig is om kunst te creëren.
Over Caroline Hofman (1969) verscheen het rijk geïllustreerde boek Esthetiek van de stilte. Het is een beauty van een boek dat in alles recht doet aan waar deze kunstenaar voor staat. Hofman werkt ruimtelijk in papier en karton. Bijzonder (en ook kwetsbaar) is de dubbele cover van het boek. Op de rug van het boek zijn gaatjes uitgespaard. Met uiterste precisie zijn de zwarte binnencover en de witte buitencover met behulp van een lasertechniek uitgesneden. Over elkaar liggend vertonen ze een spel van ritmiek en structuur, schaduw en licht. Je kijkt in verwondering naar, terwijl het toch om simpele materialen papier en karton gaat. “Mijn werken transporteren stilte,” zegt Hofman over haar werk. Door die cover krijg je meteen ‘gevoel’ bij haar werk, wordt het meteen ruimtelijk. Het maakt de diepte die in haar werk zit – en die je niet zintuiglijk kunt ervaren door naar de foto’s in het boek te kijken – manifest. Een vondst om dat zo te doen.
Zere vingers
Auteur Antoon Melissen licht het werk van Hofman toe en plaatst het in kunsthistorische context. Hij schrijft toegankelijk, helder. Hij deelt zijn verhaal in drie delen in. In het eerste deel gaat hij in op ‘de sprekende, denkende kunstenaar’. Hij begint met het proces van denken, wikken en wegen dat een kunstenaar doormaakt. Hij brengt de kunstenaar dichtbij de lezer door te schrijven over de gesprekken die hij met haar heeft gehad. “Caroline vertelt over zere vingers van het knippen en snijden, over de invloed van het weer – de luchtvochtigheid – op het ‘monteren’ van haar werken, maar vooral ook over licht en schaduw, over de kracht van verhoudingen en het warme karakter van papier.” Ambachtelijkheid, zoeken naar het juiste effect, de perfecte compositie, nauwkeurigheid, weloverwogen knippen en snijden, concentratie, fysieke pijn het zijn allemaal onderdelen van haar werk. Hofman zoekt naar reductie, naar de essentie en zegt over haar werk: “Ik gun de kijker een vrije blik, zonder ballast, geen grote geschiedenissen, geen petites histoires.” Ze gebruikt de non-kleuren zwart en wit. Juist geen kleur, want kleur is emotie.
Herkenbaarheid – vervreemding
In het tweede deel van zijn essay, ‘de ontvouwde werkelijkheid’ legt Melissen een verbinding met Joseph Cornell (1903-1972) die vooral bekend werd met zijn kijkkasten: “Hij creëerde voorstellingen die herkenbaar en bevreemdend zijn. Objecten van alledag krijgen in deze composities nieuwe functies of werden juist functieloos.” “Ze (Hofman) beweegt zich op het breukvlak van herkenbaarheid en vervreemding,” stelt Melissen. Net zoals je bij het kijken naar de cover ervaart is “licht van een bijzondere, beeldvormende betekenis. Onder invloed van licht of de verandering ervan worden lijnen vlakken, vlakken tot lijnen, vervagen contouren en vervormen volumes.” Het zorgt ervoor dat je steeds op een andere manier naar de objecten kijkt. Het is alsof ze bewegen. Ze deconstrueert dus en construeert van daaruit een nieuwe werkelijkheid in haar abstracte driedimensionale werken, die toch altijd ook weer iets herkenbaars hebben. Ze noemt het bijvoorbeeld ‘Nachbilder’ (nabeelden; herinneringen) of ‘Geschält’(afgepeld). Door minimale verschuivingen in de structuur van haar karton ontstaan ‘bewegende beelden’ en dat wordt nog versterkt als ze meerdere lagen papier/karton over elkaar heen plaatst. Het geeft ook diepte. Je verwondert je er over hoe de constructies kunnen blijven staan. Ze zegt daar zelf over: “Het driedimensionale karakter stuurt de waarneming. Een verandering van standpunt beïnvloedt immers de beleving van ruimte, vorm en perspectief. […] Onder invloed van licht – en vooral ook van de verandering van licht – worden lijnen tot vlakken, vlakken tot lijnen, vervagen contouren en vervormen volumes.”
Esthetiek van de stilte
In het slotdeel ‘over zilveren lepels en het geheime leven der dingen’ constateert Melissen dat Hofman, net als Auke de Vries, een etnograaf van het dagelijks leven is. Ze verzamelt bonnetjes en briefjes die ze ook op straat vindt en vooral heel veel veertjes van vogels. “Een handschrift verraadt zoveel over een mens, over leeftijd, afstamming, stemming. Allemaal intimiteiten die je zomaar op straat vindt, maar hun context verloren hebben.” Voor veertjes geldt dat ze teer en gewichtloos zijn, schijnbaar onbeduidend maar voor vogels van levensbelang. “Dat het materiaal is afgestoten en haar oorspronkelijke functie heeft verloren, maakt het voor Hofman juist zo waardevol. Hier valt een onttakelde functionaliteit samen met de esthetiek van de stilte,” concludeert Melissen.
Hofmans werk is gelaagd door het spel met materiaal, ritme, licht en diepte. Door goed te kijken ontdek je steeds meer. Het is zo knap om met minimale middelen en materialen een maximale zeggingskracht te bereiken. En het boek is een kunstwerk op zich: plaats het open in de ruimte, ervaar de werking van het licht, de schoonheid van de stilte en laat je verbeeldingskracht werken.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
Kijk hier voor informatie over de tentoonstelling Art is research
