Uitstekende en spannende oorlogsroman van Willem Frederik Erné
Op 27 mei jongstleden liet schrijver, vertaler en theatermaker Willem Frederik Erné op Facebook weten dat hij “zojuist de laatste minuut in dienstverband [had] gewerkt. Binnenkort AOW en op vakantie (het een twee weken, het andere hopelijk wat langer), daarna nog wat freelancen als vertaler. Maar vooral veel, VEEL schrijven.” Dat laatste is geruststellend, want hoe hij ons als lezers heeft achtergelaten met het einde van zijn uitstekende en spannende oorlogsroman Van de liefde en de zee zou anders niet te verteren zijn. Van de liefde en de zee eindigt midden in de Tweede Wereldoorlog, abrupt met een enorme cliffhanger en het boek is zo spannend dat je zeker wilt weten hoe het verder gaat. In het boek staat niet “wordt vervolgd” of “deel 1” van een duologie of trilogie. Nee, verweesd blijf je als lezer op pagina 445 achter. Hoe nu verder? Maar als Erné aangeeft dat hij “VEEL” gaat schrijven, dan hoop en vermoed ik dat het vervolg op Van de liefde en de zee er snel aankomt.
Dat Erné kan schrijven bewees hij al met zijn eerste boek De arrogantie van het doorgeefluik, ondanks het feit dat het plot van dat boek wat te ambitieus was en niet helemaal uit de verf kwam. Met Van de liefde en de zee heeft Erné besloten gewoon een ijzersterk verhaal te vertellen, zonder al te veel literaire pretenties, maar historisch zeer gedegen en spannend op elke bladzijde.
Het boek gaat over Koos Siemelink en zijn gezin. Siemelink is aan de vooravond van WO II eerste machinist van het SS Padong, een koopvaardijschip dat op New York vaart. Als de oorlog uitbreekt kan het schip niet meer terug naar Nederland en wordt het ingezet bij de militaire konvooien tussen Liverpool en Canada. Zijn vrouw Marianne en zoon Gerhard, woonachtig in Utrecht, weten niet hoe het met hem gaat, waar hij is, naar huis komen is geen optie. Het boek heeft twee verhaallijnen. Allereerst vertelt het over de belevenissen op het koopvaardijschip en de avonturen van Siemelink. Voortdurend is er de angst dat het schip door U-boten wordt getorpedeerd. Veel koopvaardijschepen en bemanning keerden zo nooit terug. Ook de Padong wordt geraakt, de bemanning weet met reddingsboten te ontsnappen en na enkele dagen dobberen op de Atlantische Oceaan worden ze door Amerikanen opgepikt. Liverpool wordt de thuisbasis van Siemelink en zijn drie maten. De karakters van zijn vrienden zijn mooi neergezet, je hebt de eenvoudige Hagenees Klaas Toet, olieman, de Jood Ben Meijer, boordtelegrafist, die gesard wordt door NSB-er Pels. De laatste is niet bepaald een vriend van het viertal. En tot slot is er Tom Werkman, scheepstimmerman. Vooral deze socialist, oud-Spanjestrijder, intellectueel en iemand die elk issue terugbrengt tot de klassenstrijd, is mooi neergezet door Erné. Met sommige dingen uit zijn leven doet hij aan schrijver George Orwell denken. Ook lijkt Ernest Hemingway nooit ver weg in deze roman.
De andere verhaallijn volgt het leven van de vrouw en zoon van Siemelink. Zoon Gerhard is bijna dertien jaar als het boek begint en gaat na de zomer van 1940 naar het Christelijk Gymnasium in Utrecht. Als de Duitsers binnenvallen heeft het joch grote moeite met alle negatieve veranderingen en droomt hij van een rol in het verzet. Hij moet met lede ogen aanzien hoe de rechten van zijn Joods huiswerkvriendinnetje Rebecca, waar hij heimelijk verliefd op is, en haar familie steeds meer worden beperkt. Gerhard heeft een enorme hekel aan de broer van zijn moeder, oom Wim. Al lang voor de oorlog was deze oom lid van de NSB. In de familie van Marianne is de NSB toch al populair, maar oom Wim is wel de fanatiekste. Hij komt elke week een paar keer eten. Alles moet punctueel verlopen, stipt op tijd en zelfs wat er geserveerd wordt staat vast, zo ook hoe de tafel is gedekt. ‘Ordnung muss sein’. De jongen trekt steeds feller van leer tegen zijn oom. Hij is nu de man in huis en hij wil geen fascisten aan tafel. Als er een andere kostwinner in het gezin komt, een vriendin van zijn moeder, winnen ze de strijd en geeft oom Wim het op.
In Liverpool heeft Siemelink een affaire met een pittige Engelse dame die werkt als piloot. Omdat alle mannen onder de wapen zijn geroepen, heeft zij de kans gepakt om te gaan vliegen. Nadat de relatie strandt besluit Siemelink zich aan te melden voor een speciale eenheid die Nederlanders in het buitenland opleidt om zich in het vaderland te laten droppen en zo voor informant voor de geallieerden te gaan werken. Ik wil niet het precieze verhaalverloop verder vertellen. Maar als Siemelink uiteindelijk in Nederland terechtkomt, daar ergens houdt het boek dan op.
Van de liefde en de zee is met veel liefde voor detail geschreven. De Nederlandse koopvaardij en de stad Utrecht tijdens de oorlog hebben een hoofdrol. Van beide kom je van alles te weten. Hoe zo’n schip werkt, hoe het was om tijdens de oorlog te moeten varen. Van Utrecht leren we hoe de bezetting verliep, hoe het verzet langzaam opgang kwam, hoe het er aan toe ging op het Christelijk Gymnasium, zelfs waar welke winkels toen zaten. Rasverteller Erné neemt voor alles uitgebreid de tijd.
En hoe zit het tot slot met de liefde in het boek, gezien te titel niet geheel onbelangrijk? Erné veroorlooft zich op dit punt wat vrijheden als het gaat om de seksuele moraal uit die tijd. Het lijkt in het boek soms of de jaren zestig al tijdens de oorlog zijn begonnen. Maar goed, voor de verhaallijn zijn de affaires die de scheepslieden hebben in Liverpool, maar ook de achterblijvers in Utrecht wel welkom, het leest lekker weg en je gunt in die harde oorlogstijd ieder zijn pleziertjes. Het maakt ook dat het boek wat moderner en minder braaf is dan bijvoorbeeld Oorlogswinter van Jan Terlouw. Van de liefde en de zee heeft alles in zich om net zo’n klassieker te worden. En nu, nu is het wachten op deel II.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
