Historische Roman over de zestiende eeuw
[Recensie] Deze recensie is de tweede uit mijn drieluik over boeken van de Vlaamse auteur Louis Paul Boon. De eerste vindt u hier: Recensie: Pieter Daens – Louis Paul Boon – Bazarow – Alles over boeken. Het Geuzenboek is veel breder dan wat de titel doet vermoeden. Alle oproer in West-Europa, en alle politieke en geloofs-wendingen in de 16e eeuw komen uitgebreid en per jaartal aan bod. Vele slachtoffers worden met naam en toenaam vermeld als een ode door de auteur aan de vrijheidsstrijd. Van de Lage Landen (Nederland en België) en de aan de oorlog deelnemende landen Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal en Duitsland geeft de auteur uitgebreide bespiegelingen die het feodale denken uitlicht tegenover wat er had moeten zijn, te weten militaire plannen. Troonambities en machtsstrijd, Godsdienstvervolgingen, martelingen en doodvonnissen via verdrinking, onthoofding, levend begraven en levend verbranden, de verdrukking van de Lutheranen, Anabaptisten, Sacramentisten en de Calvinisten, auteur Louis Paul Boon heeft overal uitgebreid aandacht voor en beschrijft daarnaast iedere veldslag, iedere strooptocht, elk politiek gekonkel.
Schokkend
Wat ik als lezer schokkend vond was hoe de auteur Louis Paul Boon gedetailleerd laat zien hoe de hogere edelen het feodale denken aanhingen en daarmee de massamoord op hun eigen bevolking door lieten gaan. Alle aanspraken, titels en vermogens van de hoge edelen waren afhankelijk van de koning van Spanje die hiërarchiek boven hen stond. En het behoud van hun titels en vermogens speelde bij iedere beslissing weer een rol.
Martelen
Het boek begint in het jaar 1500 en u moet ruim 250 bladzijden wachten – in het jaar 1566 – tot eindelijk duidelijk wordt dat “de Geuzen” in eerste instantie slaat op de lagere edelen van West-Europa die de vervolgingen van hun landgenoten meer dan beu zijn. Het volk in de Lage Landen, en met name in het Belgische deel er van, voelt zich daardoor bemoedigd om zich te gaan verzetten tegen de Godsdienstvervolgingen. Vele niet-katholieken die naar Engeland waren gevlucht, kwamen er voor terug naar eigen land en sloten zich aan bij het geuzenverzet. Hun opstand zou leiden tot de beeldenstorm, waarbij vele katholieke kerken, kloosters, abdijen, pastorieën en heiligenbeelden grondig vernield zouden worden.
Het martelen en uitmoorden van andersdenkenden wordt volgens dit boek tot aan het jaar 1567 echter alleen uitgevoerd door de Katholieken, en niet door de opstandelingen. Na de beeldenstorm benoemt de auteur het moorden, nu uit wraak, opnieuw als gedaan door de Katholieken. Vele geuzen worden opnieuw vervolgd en uitgemoord. Het restant van hen vlucht ofwel terug naar Engeland ofwel verschanst zich in de bossen. Het is vanaf dat moment dat er strooptochten, ontvoeringen van Katholieken door de Geuzen, martelingen en moorden plaats gaan vinden op de ontvoerde Katholieken. Zo ontstond de beweging van de bosgeuzen in het Vlaamse land.
Hertog Alva
De Geuzen in Vlaanderen en in Nederland waren echter slecht georganiseerd en met te weinig om de legers te weerstaan, en de politiek deed er dan ook nog alles aan om te verdelen en te heersen. De Lutheranen, de Calvinisten en de geuzen werden tegen elkaar uitgespeeld en verdeeld. En het leger hakte alles in de pan. In het jaar 1567 werden er zoveel geuzen, calvinisten en niet-katholieken opgehangen en op andere wijze vermoord als nooit tevoren. Dat jaar kwam ook de gevreesde Spaanse hertog Alva naar de Lage Landen om er een gruwelijke inquisitie op te zetten. In westelijk België begon een klein groepje opstandigen hetzelfde te doen jegens de Katholieken. ‘Oog om oog, tand om tand’.
De lezers ontdekken pas na 400 bladzijden, en in het jaar 1568, hoe de watergeuzen ontstonden uit een verzameling piratenschepen die de landgeuzen van bevoorrading voorzagen in het noorden van Nederland. De opstand tegen hertog Alva was eindelijk begonnen, maar niet zonder (dure) fouten. Zij leerden uit hun fouten, en het waren de watergeuzen die de beslissende omkeer bewerkstelligden in het verzet tegen Alva en tegen Spanje. De inname van Den Briel en Vlissingen was de eerste stap. Stadjes aan de Zuiderzee volgden spoedig. De Spaanse overheerser bleef echter de sterkste in België door een veel grotere oorlogskas, een veel beter spionnennetwerk en een veel groter en goed aangevoerd leger. Tot in de vroege jaren 1580 ook het Spaanse geld opraakte, en hun soldaten aan het muiten sloegen. Enkele jaren later zouden nieuwe regimenten richting de Lage Landen gestuurd worden, samen met een opvolger voor hertog Alva.
Beeldenstorm
Tien jaren na de beeldenstorm van 1567-1568 werd de beeldenstorm èn de weerwraak nog eens opnieuw gedaan om zoveel mogelijk Roomsen weg te jagen nu de komst van de Spaanse hertog Farnese als opvolger van Alva onderweg was om de Spaanse macht in de Lage Landen te laten heropleven. Calvinisten en Geuzen trokken zich niets aan van de orders van Willem de Zwijger om een Godsdienstvrijheid na te leven. Niemand was vergeten hoe het volk was uitgemoord onder de Roomsen en de Spaansen.
Farnese sluit met de Waalse Franssprekende gewesten een Unie die ze Atrecht noemden, en de Calvinisten in het Noorden sloten een Unie die ze Utrecht noemden. Intussen lopen een aantal gemeenten uit Vlaanderen en uit het latere Noord-Brabant over naar Farnese. Daarmee is de oorlog tussen Spanje en de Lage Landen weer helemaal terug. Maastricht, Breda en Groningen zou in handen gegeven worden van Spanje, en ook Eindhoven zou nog vallen, terwijl de Geuzen in Vlaanderen door uitgekiende militaire acties juist hun grip op dorpen, steden en kastelen vergrootte. Het zou weinig helpen omdat ze opnieuw de ene na de andere politieke loer gedraaid werden in de jaren 1581, 1582, 1583 en 1584.
In de jaren 1584 en 1585 vielen de laatste vrije Belgische steden in handen van Spanje. Alles boven de Schelde en de Maas bleef vrij. België was geslachtofferd door allianties tussen de hogere edelen, en werd strategisch en tactisch verslagen door een numeriek veel sterker Spanje. De Belgische bevolking was gedecimeerd door uithongering, moorden, de pest, oorlog, wanhoop en verraad. Zo eindigt het tragische Geuzenboek van auteur Louis Paul Boon met een overwonnen land en een dictaat der Roomsen. In alles is het een ode van de auteur aan de geschiedenis en aan de identiteit van zijn land.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
