Vriendschap en moord
[Recensie] Deze prachtige streekroman van auteur A.M. de Jong gaat over de vroege jeugdjaren van Merijntje Gijzen. Tip: De gelijknamige film is net zo mooi en ontroerend als het boek. Merijntje is de onschuld zelve, te jong om te snappen wat mensen beweegt in hun driften en jaloezie. Een klein jochie dat opgroeit in de armoedige jaren aan het begin van de twintigste eeuw, op het platteland in de zuidelijke provincie Noord Brabant. Merijntje is nog geen tien jaar en diep onder de indruk van alles wat hij als Misdienaar hoort van Meneer Pastoor over God en de duivel. Alles in het boek en in de gelijknamige film gebeurt in het dialect van de streek. En dat maakt het verhaal nog authentieker.
Vriendschap
Op een dag verstuikt Merijntje zijn enkel en hij beseft dat hij door de pijn niet meer op zijn voet kan staan. Hij is te ver van huis, en na lang wachten langs de kant van de weg beseft Merijntje dat hij nooit meer op tijd thuis kan komen. Misschien wel heel de nacht niet meer. Terwijl hij zachtjes zit te huilen in het gras, komt de beruchte stroper Goort Perdams langs lopen. De ruwe man pakt Merijntje op en draagt hem in zijn armen naar huis. De twee sluiten een bijzondere vriendschap, en Merijntje is daarna regelmatig met de stroper, die de bijnaam ‘De Kruik’ heeft, op pad. Soms maken de twee samen lange wandelingen door de polder. Soms maken ze een boottocht en bezoeken ze een extravagante schrijver en diens lieftallige vrouw die zo knap is, dat Merijntje Gijzen haar in gedachten ‘Ons-lieve-vrouwke’ noemt. Maar vaak gaat Goort Perdams ook “vissen en jagen”. Volgens Merijntje is het onschuldig jagen, maar de veldwachter denkt daar anders over. Die zit Goort Perdams op de huid en probeert hem achter de tralies te krijgen. De rivaliteit wordt persoonlijk als de veldwachter en Goort Perdams dezelfde vrouw willen veroveren, en dan loopt de onderlinge vete vreselijk uit de hand.
Moord
Goort Perdams de stroper slaat toe en vermoordt de veldwachter en de vrouw die hij als de zijne wilde, en verstopt het moordwapen in een sloot – ervan overtuigd dat het wapen nooit gevonden zal worden -. Het wapen wordt echter wel gevonden, en Merijntje Gijzen herkent het direkt. Hij weet niet dat het een moordwapen is geworden, en is alleen maar blij voor Goort Perdams dat zijn mes teruggevonden is. Op het bureau van de politie ziet hij zijn vriend, en beseft niet dat “De Kruik” gearresteerd is. Het onschuldige jochie valt zijn vriend rond de nek en roept blij uit : “Goort, me n’ebbe jouw mes teruggevonde, vinde da nie kostelijk?”
Zo valt het doek voor de bijzondere vriendschap tussen Merijntje en Goort Perdams, bijgenaamd De Kruik. Het onschuldige manneke verraadt de stroper door het moordwapen aan hem te linken.
Armoede en spanning
Het boek Merijntje Gijzen’s jeugd, Het Verraad is door de armoede en de oplopende spanning tussen de veldwachter en Goort Perdams behoorlijk pakkend, en daarmee bij uitstek een boek voor een volwassen publiek dat zich kan inleven in de armoedige jaren ’20 van de vorige eeuw. Het verhaal is bij tijd en wijle ook ontroerend en ontwapenend door de hoofdrol van het kleine jochie dat naar de naam Merijntje Gijzen luistert.
Het boek werd in 1925 voor het eerst uitgebracht en is tegenwoordig alleen nog tweedehands te koop.
Auteur A.M. de Jong heeft nog een vervolg geschreven op het succesvolle Het Verraad, over de jonge jaren van Merijntje Gijzen, naast andere boeken die eveneens grote belangstelling kregen. Een aantal van zijn verhalen zijn in 1955 en 1960 gebundeld uitgebracht onder de naam A.M. de Jong Omnibus, door N.V. de Arbeiderspers. Het Verraad is het eerste boek in die bundel.
A.M. de Jong werd op 29 maart 1888 geboren in Nieuw-Vossemeer, een klein dorp in West-Brabant, en hij werd op 18 oktober 1943 door de Duitse bezettingsmacht doodgeschoten in zijn eigen huis in Bergen op Zoom, West-Brabant. Het huis waar de schrijver woonde en stierf, staat er nog altijd.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
