Een dorpstragedie
[Recensie] Deze korte streekroman, De rijkaard, uit 1928 vertelt het verhaal van dorpsjeugd in de arme jaren van het begin van de twintigste eeuw. Armoede en grote gezinnen die amper kunnen rondkomen kregen van de auteur de hoofdrollen in deze korte streekroman. Het is zomer en de jaarlijkse kermis komt er aan. Niet een kermis van de stadsmensen die wel een week kon duren, maar een ééndaagse kermis. Voor het afgelegen dorp was het het enige verzetje in heel de zomertijd. Het hele dorp keek er naar uit, en de jeugd nog het meest. Zij hoopten dat ze in ruil voor een grijpstuiver mee mochten helpen om de kermis op te bouwen. Want iedere cent in hun zakken betekende een vermogen dat ze straks konden aanwenden in één van de attracties. En daarnaast was er natuurlijk de ijverzucht wie het meeste geld kon besteden op de kermis. Want daar werd tegenop gezien gedurende het hele jaar tot aan de volgende kermis.
Armoede
Deze korte roman laat indringend zien hoe armoede er uit zag in die jaren, en hoe met moeite 5 cent of 10 cent bijeen werd geschraapt na een heel jaar sparen. Enkele uitzonderingen daargelaten die doorheen het jaar kans zagen om overal karweitjes te doen en iedere cent die ze kregen apart te leggen. Sommige jongelingen konden wel 10 of 20 cent sparen voor de volgende kermis.
Dit jaar zou alles anders zijn. Eén van de stille jongens in het dorp had al bijna 80 cent bij elkaar gespaard, en probeerde dat voor iedereen geheim te houden. Zelfs zijn ouders wisten er niets van. Deze jongeman die doorheen het boek “de lange” wordt genoemd verstopte zijn gespaarde centen onder een losse tegel in moeders kelder, en hij durfde er alleen naar toe te sluipen via het achterraam. Maar hoe leefde hij toe naar de eerste dag van de kermis, waar hij al zijn leeftijdsgenootjes kon aftroeven. De jongens zouden naar hem op zien, en hij had het geld zelf verdiend.
Kermis
Alles liep perfect en net voordat de kermis startte had hij het zelfs geschopt tot 1 gulden aan kermisgeld. Hij zou de rijkste jongen van het dorp zijn op de kermis. Iedereen zou achter hem aan lopen. Ach en wee, tot hij bezweek aan een kansspel waar de grijparm het won, keer op keer. En al het geld vloog er doorheen. Binnen 10 minuten was hij van de rijkste[…] tot de armste jongen op de kermis geworden. Hoe groot was zijn nederlaag, zijn gezichtsverlies tegenover zijn vrienden. En nog groter was zijn verdriet. Hij was het verdrietigste jongetje op heel de kermis[…]de auteur A.M. de Jong schetst pakkend de armoede en de situatie waarin de grotere gezinnen zich bevonden in de vroege jaren ’20 van de vorige eeuw. Een tijd van crisisjaren en kleine persoonlijke drama’s.
Persoonlijk drama
En dat is tevens de rode draad door de verhalen die samen zijn gebundeld in A.M. de Jong Omnibus 1955 en 1960. Wie geluk heeft kan op de tweedehands markt nog een eerste druk bemachtigen van deze Omnibus, en als het u lukt, zet het dan met trots op uw boekenplank. Niet omdat een eerste druk af en toe een leuke verkoopprijs oplevert, maar omdat u een prachtig boekwerk heeft kunnen bemachtigen met verhalen die de moeite waard blijven om naar terug te pakken.
De rijkaard is het tweede verhaal in deze A.M. de Jong Omnibus. Het boek Het Verraad is het eerste verhaal. Zo weet u zeker dat u de goede Omnibus in handen heeft. De originele Omnibus, uitgebracht door De Arbeiderspers, vermeldt niet het ISBN nummer.
A.M. de Jong heette voluit Adrianus Michiel de Jong, hij was schrijver, uitgever en politiek actief. Oud is hij niet geworden. Op 55-jarige leeftijd werd hij tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord tijdens door de SS.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
