Het mechanisme van het ongeluk
[Recensie] “Is dit hoe de mensen leven?” vraagt Florent-Claude Labrouste zich in Serotonine, de nieuwste roman van het Franse enfant terrible Michel Houellebecq (1956), zich af. Depressief, uitgeput en ontgoocheld vertelt hij over zijn leven – een leven dat nu alleen nog leefbaar is door het nemen van zware antidepressiva die het serotonineniveau beïnvloeden.
Florent – hij haat zijn eigen voornaam en kort hem af tot het minst onaangename stuk – is een veertiger van goede komaf, werkzaam bij het Franse ministerie van Landbouw. Serotonine is zijn levensverhaal, waarvan het einde al snel duidelijk wordt:
“Het eind van mijn leven zal ongelukkig, verbitterd en eenzaam zijn, en ik heb het verdiend.”
Geboren in een welvarend notarisgezin is zijn studententijd de enige gelukkige tijd van zijn leven, daarna volgt het beroepsleven, “niets anders dan een langzame, geleidelijke verstikking.” Hij verdient goed geld, woont in een luxueus appartement in Parijs en heeft vriendinnen. Maar gelukkig, dat is hij eigenlijk nooit. Florent vertelt zijn eigen verhaal vanuit de eerste persoon. De lezer stapt meteen mee in een trein die onstuitbaar naar de afgrond dendert.
Na opnieuw een mislukte relatie, met de Japanse Yuzu, wilt Florent vluchten. Hij stapt uit het leven, niet door zelfmoord te plegen, maar door een vrijwillig vermiste te worden. Hij zegt de huur van zijn appartement op en verdwijnt zonder bericht achter te laten. Een roadtrip door de herinnering start, uiteindelijk komt hij terecht in een Mercurehotel waar hij permanent verblijft – hij komt nog alleen buiten om snel iets te eten en de supermarkt te bezoeken. Onderweg ontmoet hij oude bekenden, allen even ongelukkig als hij zelf: tot wanhoop gedreven landbouwers, eenzame ex-vriendinnen, niet al te scrupuleuze artsen. Zij, maar ook wij, want Houellebecq schrijft ook over ons, zijn gedoemd ongelukkig te zijn:
“Je kunt echt helemaal niets aan het leven van de mensen veranderen (…) vriendschap en empathie en psychologisch inzicht en begrip van de situatie zijn allemaal maar heel beperkt van nut, de mensen vervaardigen zelf het mechanisme van hun ongeluk, ze winden het helemaal op en daarna blijft het onstopbaar draaien.”
Houellebecq wordt nogal eens in de hoek van alt right geplaatst. Zo werd in Onderworpen een grillige toekomst uitgetekend: in Frankrijk rukte de salafistische islam verder op, vrouwenrechten werden zonder noemenswaardige tegenstand afgebouwd. Ook in Serotonine speelt op de achtergrond steeds een afkeer van de moderne westerse samenleving. Florent ergert zich aan regels en wetten, aan taboes en grenzen. Hij spreekt met genoegen over het verleden: “De wettelijke onderdrukking was toen nog minder volmaakt, er zaten nog wat gaten in de mazen van het net”, met als belangrijkste exponent van dat net het rookverbod en de steeds verder oprukkende culpabilisering van de roker. Ons tijdperk is dan ook een “globaal gezien inhumane kloteperiode”.
De wereld van Houellebecq is een harde, ontzielde wereld. Geen enkel personage in Serotonine lijkt echt gelukkig. Enkel geld en seks geven de wereld nog zin, steeds meer en steeds intenser. Rijkdom is het middel om seks te verkrijgen, wat tot in de details beschreven wordt. “De buitenwereld was hard, meedogenloos voor de zwakkeren en kwam zijn beloften bijna nooit na; de liefde was het enige waar je misschien nog op kon vertrouwen.” Dít is het eigenlijk thema van Serotonine: het belang van de liefde. Enkel de liefde is in staat om mensen uit de poel van zwartgalligheid te heffen. En zwartgalligheid heeft het boek in overvloed te bieden. Nergens is nog vreugde te vinden, nergens is het leven nog het leven waard. De liefde is de navelstreng die Florent met deze wereld verbindt. Die navelstreng werd al vroeg in zijn leven doorgeknipt. Zo sluit Houellebecq weer aan bij vorige boeken als De wereld als markt en strijd en Elementaire deeltjes.
Het boek is een klassieke Houellebecq. Stilistisch valt er weinig op aan te merken: zijn taal blijft scherp, van alle franjes ontdaan, de raamvertelling met lange flashbacks leest vlot. Maar inhoudelijk stelt het boek teleur. Wie al eerder een roman van Houellebecq las kan bijna voorspellen hoe het boek zal aflopen. Depressiviteit, negativiteit, afkeer van de moderne samenleving, focus op het seksuele … Het is allemaal al eerder gezegd. Waar zijn eerste romans het publiek nog in shock achterlieten, is nu gewenning ingetreden. Overtuigen doet Serotonine dan ook niet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
