Een briljant verhaal
[Recensie] De Wereldgeschiedenis van Simon Sebag Montefiore is een dik boek van 1419 pagina’s. Geen afbeeldingen of plaatjes, het is allemaal leeswerk dus u krijgt waar voor uw geld. Montefiore beschrijft ook niet minder dan de complete wereldgeschiedenis, te beginnen bij een paar voetafdrukken van zo’n 950.000 jaar geleden. Hij gaat echt los vanaf de Egyptische heersers maar trekt het dan ook helemaal door tot de Corona-pandemie en de inval in Oekraïne door het Rusland van Poetin.
Montefiore heeft ervoor gekozen om aan de hand van families en dynastieën de wereldgeschiedenis te beschrijven. Zelf zegt hij daarover:
“Het gezin is nog altijd de basiseenheid van het menselijk bestaan – zelfs in een tijd van kunstmatige intelligentie en een rakettenoorlog. Ik heb geschiedenis samengeweven door de verhalen te vertellen van verscheidene families in ieder werelddeel en tijdperk, en die verhalen heb ik gebruikt om er de voortgang van de geschiedenis van de mens aan te koppelen.”
Hij noemt het een heel nieuwe benadering, ik vond het juist een conventionele benadering. Als je lineair door de geschiedenis heen gaat, kom je onvermijdelijk bij families en dynastieën uit. Er wordt ook niet vaak de nadruk op families gelegd, of de familie maakt evident deel uit van het verhaal zoals de familie De Medici of de Rothschilds. In die zin vond ik de thema-indeling van het boek De metamorfose van de wereld over de geschiedenis van de negentiende eeuw van Jürgen Osterhammel vernieuwender.
Als u begint te lezen in dit boek kunt u zich schrap zetten. U wordt gebombardeerd met een stortvloed aan namen en gebeurtenissen en wat de auteur schrijft dat doet hij, u gaat naadloos van continent naar continent om de ontwikkelingen bij te houden. Met een paar regels kunt u een bloedlijn verder zijn, is de hoofdpersoon aan een onfortuinlijik einde gekomen of bevindt u zich in een ander deel van de wereld.
Montefiore heeft een aangename manier van schrijven en dat is wel nodig bij zo’n feitenovervloed:
“Toen Marcus opnieuw ging vechten tegen de Germanen, werd hij vergezeld door Commodus, maar de zelfgenoegzame niksnut kreeg een hekel aan zijn veeleisende vader. Marcus wist dat Commodus tekortkomingen had, maar gelukkig zijn ouders geprogrammeerd om door hun kinderen om de tuin te worden geleid.”
Het zal niet verbazen dat het Egyptische, Griekse en Romeinse Rijk genoeg aandacht krijgen. De Vikingen, de Middeleeuwen en de grote ontdekkingsreizen komen aan bod. Maar wat net zo interessant is, is dat de geschiedenissen van China, Japan, Afrika en Zuid- en Midden-Amerika ook beschreven worden, ook voordat de westerse veroveraars op het toneel verschenen.
Een adembenemende wereldgeschiedenis
Inherent aan geschiedenis beschrijven is het beschrijven van conflicten en oorlogen. Montefiore schuwt geen detail en het is verbijsterend om te lezen wat we elkaar hebben aangedaan. De recensent Bart Funnekotter van het NRC Handelsblad heeft wat geturfd en geeft aan dat het woord ‘oorlog’ 1.089 keer voorkomt in het boek, het woord ‘moord’ 949 keer, ‘onthoofd’ 129 keer, ‘martelen’ 104 keer en staatsgreep/coup’ 95 keer. Vroeger was niet altijd alles beter. Zo heeft u niet bij de inval willen zijn van Dzjengis Khan in Chorasmië in 1219. Toen de hoofdstad Urganj (Urgench, Turkmenistan) viel, kregen 50.000 Mongolen het bevel om elk 24 inwoners te doden, wat zou betekenen dat er 1,2 miljoen mensen werden afgeslacht. Het is wellicht de grootste massamoord op één moment uitgevoerd in de geschiedenis.
Het is fascinerend om te lezen dat er wellicht Afrikaanse mensen voor Columbus de Amerikaanse kust hebben bereikt. Later zouden zij dat onder heel andere omstandigheden doen; de slavernij wordt uitgebreid toegelicht en als de auteur dan toch het gezin erbij betrekt zorgt hij voor het eufemisme van het jaar door de slavernij te betitelen als een ‘gezinsonvriendelijk instituut.’
Ik houd van details en natuurlijk is het interessant om te lezen over Columbus en zijn nazaten (wat heel zo’n fijne familie niet was), maar ik wil weten dat de naam Californië vernoemd is naar een fictief personage, namelijk de koningin Calafia uit een ridderroman. Montefiore weet ook wel hoe hij een passage moet beginnen om de (in ieder geval mijn) interesse te wekken:
“De wandelgangen van de burcht in Praag werden bevolkt door Rudolfs bizarre entourage van dodenbezweerders, magiërs, wetenschappers, kunstenaars en rabbijnen, plus een Deense astroloog met een gouden neus, een statige Engelse oppergeestelijke, een Ierse duivelaanbidder zonder oren, een Italiaanse minnares, een bekeerde Joodse minnaar, een psychotische zoon genaamd Julius Caesar – en loslopende tamme leeuwen.”
Weest gerust, ze komen allemaal aan bod en het is een feest om te lezen. Naarmate we dichter bij onze geschiedenis komen weeft hij steeds vaker ons bekende namen in zijn verhaal. Als het over de emigratie van mensen uit Beieren naar Amerika gaat licht hij Friedrich Drumpf eruit, die in Seattle een bordeel annex café opende. Dat zegt ons misschien nog niet veel, tot Drumpf besloot dat hij daar toch beter de naam Trump kon voeren. De rest is…juist, geschiedenis.
Opgewekte geesten en inventieve gedachten
Is zo’n dik boek met zo’n veelomvattend verhaal leuk om te lezen? Ik kan niet anders zeggen dan ja. Ik heb mij geen moment verveeld en als het nog 1000 pagina’s dikker was geweest was het mij ook prima. Een dergelijk boek kan nooit volledig zijn en uiteraard ontbreken er zaken, maar Montefiore komt toch een heel eind. Een literatuurlijst is niet opgenomen, hij verwijst ervoor naar zijn website omdat die nog eens 137 pagina’s zou innemen.
Een kleine kritische noot; ook al schrijf je een dik en mooi boek, de redactie moet scherp blijven. Met enige regelmaat zag ik de zetduivel opduiken en het ging mij soms zelfs storen.
De conclusie van het boek is er niet direct een om de champagne bij open te trekken. Zo zegt Montefiore over de oorlog in de Oekraïne:
“Poetins invasie van de Oekraïne is geen nieuwe manier om macht uit te oefenen. Zijn meedogenloze wreedheid is een terugkeer naar de normale situatie op een manier die de dynasten in dit boek – krijgsheren, koningen en dictators – heel gewoon zouden vinden: de normale wanorde is hervat.”
Dat wordt duidelijk uit dit boek. We mogen in onze handen knijpen dat het relatief lang rustig is geweest in onze contreien. Ieder wapen dat is ontwikkeld zal ooit gebruikt gaan worden en ook dat stemt niet vrolijk. Montefiore eindigt niet helemaal in mineur, hij vestigt de aandacht op de opgewekte geesten en inventieve gedachten, het vermogen tot vreugde en vriendelijkheid en het aanpassingsvermogen waardoor wij toch weer wegen vinden om de aarde voor ons leefbaar te maken en te houden. Laten we daar dan maar op proosten.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
