Het half afgemaakte boek van Morris West
Over de vervolging en de levende verbranding van priester Giordano Bruno.
Hoe doe je als recensent recht aan een boek dat nooit is afgerond? Auteur Morris West stierf zittend aan zijn bureau terwijl hij zijn boek The last Confession (De laatste biecht) aan het schrijven was. Het is één van de vele verhalen in de literatuur over Giordano Bruno, een voormalige monnik die op de brandstapel eindigde, op het bevel van de Rooms-Katholieke Inquisitie. Hij werd levend verbrand op de Campo dei Fiori in Rome, in het jaar 1600 na acht jaren gevangenisstraf – van begin 1592 tot begin 1600. Zijn laatste woorden op de brandstapel zouden zijn geweest: “Heren, ik denk dat u banger bent voor mij, dan ik voor u.”
Morris West heeft deze Giordano Bruno niet gespaard in zijn boek. Bruno wordt er geportretteerd als een man van weinig sociale normen, iemand die zijn plaats niet weet, die wanneer het maar mogelijk is een scheve schaats rijdt met iedere vrouw die hij in bed kon krijgen ondanks dat hij een monnik was en de vrouwen die hij verleidde vaak getrouwd waren. Maar Morris West spaart de Katholieke Kerk uit de Middeleeuwen ook niet. Martelingen en doodvonnissen voor andersdenkenden zoals Giordano Bruno die er net zoals Nicolaas Copernicus en Galileo Galilei van overtuigd was dat de aarde niet het centrum van het heelal was, maar slechts één van de ontelbaar vele planeten in ontelbaar vele sterrenstelsels. Een aarde die rond de zon draait in plaats van andersom. Voor de Katholieke Kerk was dat een gruwel, denkbeelden die heel hardvochtig werden onderdrukt, zogenaamd in naam van God.
Weifenlende mens
In zijn Engelstalige boek beschrijft Morris West de hoofdpersoon Giordano Bruno als een weifelende mens, en het traject dat West al beschreven had tot het moment waarop hij schrijvend stierf aan zijn bureau, was Bruno’s opkomst als filosoof, docent en debater in West-Europa, die door Italië, Frankrijk, Engeland, opnieuw Frankrijk, Duitsland, heel even naar Praag, en uiteindelijk naar Venetië reist tijdens zijn vlucht voor vervolging door de Inquisitie. Giordano Bruno werd met een list naar Venetië gelokt, om hem daar uit te horen en uit te leveren. Na de gevangenis in Venetië wordt Bruno overgebracht naar de gevangenis van Rome.
Er zijn enkele dingen die het vermelden waard zijn omdat ze volledig afwijken van andere Morris West boeken. Het deel van het boek dat tot aan zijn dood geschreven werd, is geheel in de eerste persoon, ofwel de ‘ik’ persoon geschreven. Dat is onwennig voor wie bekend is met de vele Morris West boeken. Het verhaal is zoals u inmiddels weet, nooit afgemaakt. De epiloog repareert dat alsnog. Maar er blijft gevoelsmatig veel ongezegd. Laat me dat verhelderen;
Als ik de opzet vergelijk met de Vaticaan-reeks van Morris West, dan zijn de thema’s in de Vaticaan-reeks iets verder uitgewerkt. De thema’s in The Last Confession worden wel genoemd maar niet uitgewerkt. Dat werpt de vraag op, hoe ver The Last Confession echt af was toen de auteur stierf. Zijn editor, Angelo Loukakis, schrijft voorin het boek dat hij vermoedt dat 70% van het boek af was toen Morris West de geest gaf. Dat is gebaseerd op hoe ver het verhaal was gevorderd tussen zijn laatste hoofdstuk, en de dag en het jaar van de brandstapel van Giordano Bruno. Puur op basis van de tijdlijn. (En dat wordt door alle recensenten klakkeloos overgenomen)
Novelle
Als we er van uit gaan dat Morris West niet de bedoeling heeft gehad om de thema’s in het boek verder uit te werken, dan is die 70% een hele goede benadering. Indien de opzet van The Last Confession te vergelijken valt met de Vaticaan-reeks (dus wél uitwerken van de thema’s), dan had de auteur nog heel wat schrijfwerk te verrichten. Door het voortijdig overlijden van de auteur heeft het boekje meer weg van een novelle dan van een volwaardige roman. Wat, indien Morris West er een volwaardige roman van had willen maken? Dan heeft het boekwerkje dat postuum het levenslicht heeft gezien geen 70% maar misschien slechts 25% van haar bedoelde inhoud meegekregen.
Thema’s die genoemd worden maar niet werden uitgewerkt, zijn: Manicheïsme, de Katharen, ketterij, het Evangelie van Thomas, Copernicus, Galileo Galileï. Dat zijn stuk voor stuk hele grote thema’s waar je een prachtige inhoudelijke roman over kunt schrijven. In dat geval zouden de hoofstukjes over de ‘ik’-figuur Giordano Bruno niet de hoofdmoot zijn geworden, doch slechts een episode in een waarlijk historische roman. Dat had ik graag gezien. Opnieuw een grote dikke roman van Morris West, van het kaliber dat de aandacht trekt om controversiële kerkhistorie, die zijn plaats verdiend had in de Vaticaan-reeks. Helaas is het zo ver niet gekomen. Daarmee is The Last Confession (de laatste biecht) geen Vaticaan-boek geworden. Maar wel de allerlaatste van Morris West. De onvoltooide, waarvan we nooit zullen weten hoe het eindresultaat eruit had kunnen zien.
Het is de familie van Morris West die postuum het besluit heeft genomen om deze onvoltooide roman door de wereld te laten lezen. Heel misschien kijken we daarmee naar een zeldzame voorstudie, zoals we die wel in de teken- en schilderkunst kennen van bijvoorbeeld een Rembrandt, een Michelangelo of een Da Vinci. Wie zal het zeggen? Wishful thinking? Dat mag u zelf invullen.
“Het uitgangspunt van de Inquisitie is altijd dat de verdachte per definitie schuldig is tot het tegendeel bewezen is.”
“Wees voorzichtig, meester Giordano. Denk goed na! Dit is het tijdperk van de waanzin. We verbranden meisjes en grootmoeders vanwege hekserij. Wat zouden ze met ons doen als ze ontdekken hoe weinig we weten?”
“Dit is de figuurlijke visgraat die in mijn keel blijft steken; Voor moord of een verkrachting executeer je een man. Het zij zo! Oog om oog, tand om tand. Maar voor een idee dat men voor zichzelf heeft, of wat publiekelijk werd uitgesproken?”
“Filippo Giordano Bruno, je wordt er in de eerste plaats van beschuldigd dat je opvattingen hebt die in strijd zijn met ons heilige Katholieke geloof, dat je tegen dit geloof en haar predikanten hebt geargumenteerd. U houdt er een onjuiste mening op na over de Drie-eenheid, de goddelijkheid van Christus en Zijn Wederopstanding. U heeft onjuiste ideeën over Christus zelf, over de heilige Mis en transsubstantiatie. U beweert dat het universum oneindig uitstrekt en eeuwig is. U praat over reïncarnatie van de zielen, zelfs van mens naar dier. U gelooft niet in de eeuwige Maagdelijkheid van Maria de Moeder van Jezus. U beoefent de kunst van waarzeggerij en magie. U doet aan de zonde van het vlees. U heeft gewoond tussen ketters en hebt hun leerstellingen en hun manieren overgenomen.”
“Schuldig!”
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
Dit is de vijfde gespreking over boeken van Morris West, na:
– In de schoenen van de Visser: In de schoenen van de Visser,
– Gods kleine clowns: The Clowns of God,
– Lazarus: Lazarus en
– Eminentie: Eminence.
