De achtergronden bij een klassieker
Deel 1 van Morris West’s Vaticaan Trilogie
De Australische auteur Morris West (1916 – 1999) was een bijzonder talentvolle schrijver die de ene na de andere bestseller schreef (Full list of tittles morriswest (themorriswestcollection.com) . Morris zou uiteindelijk tientallen befaamde boeken schrijven die internationaal door braken en in 27 talen vertaald zijn. Zijn boeken worden nog steeds herdrukt en (vooral in het Engels) verkocht. (60 miljoen boeken) Zijn privéleven verliep niet makkelijk (biography morriswest) maar zijn auteurschap was van een bijzondere klasse. Morris West ontving hoge nationale onderscheidingen en vijf internationale Eredoctoraten van Universiteiten. Verscheidene boeken zijn als show opgevoerd op Broadway en tevens verfilmd.
5 recensies / essays
Hier op Bazarow open ik een korte reeks van 5 recensies / essays over zijn boeken, en heb daarvoor 3 boeken uitgekozen die wereldwijd als de Vaticaan-trilogie van Morris West beschouwd worden + 2 andere boeken die daar ook toe gerekend hadden kunnen worden, waaronder een boek dat letterlijk slechts half af is (de auteur stierf tijdens het schrijven). Alleen de Engelstalige versies van deze boeken hebben nog een redelijk recente uitgave. Dat bepaalde voor mij de keuze om recensies / essays te schrijven over de Engelstalige uitgave van deze Morris West boeken;
In 1963 verscheen de eerste druk van het boek The shoes of the Fisherman (In de schoenen van de Visser). Dit boek zou later internationaal als het eerste deel van de Vaticaan-trilogie worden beschouwd. De titel verwijst naar Simon Petrus, het allereerste hoofd van de Jezusbeweging, en visser van beroep. De opvolgende Pausen in het Vaticaan worden beschouwd als opvolgers van deze Simon Petrus, en dragen daarom allemaal de ring van de Visser, en staan figuurlijk in zijn schoenen: “In de schoenen van de Visser”.
Oost-Europese Paus
In 1963 was dit boek een absoluut nieuwtje omdat Morris West het verhaal schreef over een fictieve Pausverkiezing waarin een Oost-Europese geestelijke die had geleden onder het communisme, tot Paus werd gekozen. In werkelijkheid was er tot 1963 (het jaar waarin het boek werd gepubliceerd) sinds 1523 geen niet Italiaanse Paus gekozen in het Vaticaan. De keuze van West was daarmee nogal baanbrekend. Slechts 15 jaren na het verschijnen van In de schoenen van de Visser werd er op 16 oktober 1978 daadwerkelijk een Oost-Europese geestelijke tot Paus gekozen: Karol Jósef Wojtyla werd de 264e Paus en koos als naam Johannes Paulus II. En ook hij had een issue met het communisme.
Habemus Papam
Terug naar het boek; Een Pausverkiezing heeft niet alleen iets magistraal en iets mystieks dat wereldwijd tot de verbeelding spreekt tussen het moment van Sede Vacante (het moment van overlijden van een Paus; “de stoel is vacant”( en het moment dat er witte rook tevoorschijn komt uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel (het moment dat de nieuwe Paus gekozen is – “Habemus Papam”, “We hebben een Paus”). Het is ongetwijfeld ook een knap stukje Staatsmanschap, om iemand te kiezen die niet te jong is en niet te oud is, maar net oud genoeg om niet al te lang te regeren en geen blijvende impact te vestigen op het instituut van de Katholieke Kerk.
In een gezelschap van pakweg 90 tot 110 kiesgerechtigde Kardinalen is het niet vanzelfsprekend dat ieders keuze en belangen bij eenzelfde kandidaat liggen. Om enigszins werkbaar tot een consensus te kunnen komen, is er doorgaans een klein groepje met Kardinalen die méér kans maakt op een uitverkiezing, dan al hun andere collega’s. Dit kleine groepje noemen we ook wel de ‘Papabili’, de ‘echte kanshebbers om te worden verkozen tot Paus (Papa-bili)’.
En ook dan kan het gebeuren dat niemand van deze Papabili een meerderheid haalt. Onder dergelijke situaties loopt het Paus Conclaaf langer door, en kan er gekozen worden voor een buitenstaander als compromis. Leeftijd is dan minder van belang, en omdat het om een buitenstaander gaat, is deze Kardinaal iemand die lange tijd niet in de bestuurlijke kringen (de Curie) van het Vaticaan heeft verbleven. Iemand die niet de routes en de touwtjes van de uitvoerende macht kent. Mogelijk zelfs een Kardinaal die door levensbagage wars is van de macht.
Kiril Lakota
In het boek wordt Kiril Kardinaal Lakota – via acclamatie, een thema dat we tientallen jaren later, in 2009, terug zien in “Angels & Demons” (Het Bernini mysterie) van Dan Brown – uitverkozen als nieuwe Paus. Een buitenstaander uit Oost-Europa die het machtsspel niet kent, en door zijn ervaringen met het communisme (hij was een politiek gevangene in een strafkamp) niets moet hebben van machtsuitoefening. In werkelijkheid zou 15 jaar later Johannes Paulus II worden gekozen, eveneens een buitenstaander die wars was van macht. Beide personages, Kiril Lakota en Karol Wojtyla, hadden veel charisma en verkeerden graag onder de gewone mensen.
In het boek zien we hoe Kiril na zijn verkiezing tot Paus in gewone pastoorskleding ’s avonds laat het Vaticaan uit glipt om door de straten en buitenwijken van Rome te lopen en daar met de gewone mensen een gesprek aan te knopen. Kiril vergeet zelfs een keer om geld mee te nemen en staat na het nuttigen van een bak koffie op een terras met een mond vol tanden omdat hij niet kan betalen.
Overleg tussen Paus en Kardinalen
Iets anders, dat waarschijnlijk door iedere nieuw gekozen Paus gedaan wordt, is één-op-één gesprekken voeren om te luisteren naar de specifieke problemen waar iedere kardinaal, en ieder land mee worstelt. De auteur geeft ons een inkijkje in hoe zoiets er aan toe zou kunnen gaan en wat er zoal besproken wordt. Het boek werd gepubliceerd in 1963, en deze fictieve gesprekken met de kardinalen zouden een weerslag kunnen zijn van gesprekken die slechts enkele jaren daarvoor in het echt werden gevoerd tussen de individuele Kardinalen en de – toen – nieuwe Paus Johannes XXIII. De Paus kondigde die gesprekken publiekelijk aan op 23 januari 1959. Wat we over die gesprekken achteraf te weten zijn gekomen – en waarmee de gesprekken in het fictieve verhaal van In de schoenen van de Visser getoetst kunnen worden – komt uit een verslag in boekvorm; Brieven aan Paus Joannes, van auteur Michel van der Plas. Dit boekwerk met de letterlijke weergave van vele brieven van Kardinalen wereldwijd die ze aan Paus Johannes XXIII geschreven hadden, kwam pas uit in 1984. Dat is 21 jaren na het boek van Morris West. Ik kan u vertellen dat de overeenkomsten boeiend en accuraat zijn.
Ergens tussen 1959 en 1963 heeft Morris West zes maanden als correspondent vanuit het Vaticaan gewerkt voor de London Daily Mail. De kennis die hij in die periode opdeed over de innerlijke werking en processen binnen het Vaticaan, liet Morris West terug komen in zijn romans. Nauwgezet uitgewerkt. Dat gaf in de tweede helft van de 20e eeuw een unieke waarde en het bleef niet onopgemerkt. Zijn boeken bestegen de bestseller lijsten.
Teilhard de Chardin
Kerkelijke problemen, wereldproblemen en ook een (experimenteel?) medicijn met een afschuwelijke bijwerking worden door auteur Morris West belicht in dit boek The shoes of the Fisherman. Ook het thema ‘gehoorzaamheid van de ziel’ wordt pijnlijk geïllustreerd door de lotgevallen van de Jezuïetenpater Jean Télémond die als paleontoloog wereldwijd onderzoek heeft gedaan en over zijn bevindingen 20 jaar lang de mond werd gesnoerd. Hier dringt zich een hele realistische parallel op met het werkelijke leven van Teilhard de Chardin, een Franse paleontoloog en Jezuïeten-priester die klem zat tussen de evolutietheorie en de leerstellingen van de Katholieke Kerk. Teilhard de Chardin overleed in 1955. Het boekpersonage Télémond overlijdt aan het slot van het boek – 1962 als we uitgaan van het jaar waarin het boek werd geschreven.
De Cuba crisis en de Berlijnse Muur
In de jaren dat – in het boek – Bisschop Kiril Lakota een politieke gevangene was in Rusland, was Kamenev zijn vaste ondervrager. Aan het eind van de gevangenschap was Kamenev opgeklommen in de Russische hiërarchie, en besloot om Kiril heimelijk vrij te laten. De losprijs zou hij ergens in de toekomst opeisen. Als Kiril Lakota onverwacht tot Paus wordt gekozen, neemt Kamenev contact op en vraagt om hulp in Staatszaken; Hij wil een bemiddelende rol om via een achterdeur contact te kunnen hebben met de President van de Verenigde Staten, zodat ze een grote oorlog kunnen voorkomen. Ook hier dringt zich een realistische parallel op;
De tijdlijn waarin dit boek zich afspeelt, is de vroege jaren 1960. Om heel precies te zijn, het boek werd geschreven in het jaar 1962. Dat was het jaar van de Cuba-raketten-crisis. Een grote, en mogelijk zelfs nucleaire, oorlog is toen inderdaad afgewend. En kort daarvoor, in augustus 1961, werd de Berlijnse Muur gebouwd. Het boek The shoes of the Fisherman speelt zich af op het hoogtepunt van de koude oorlog.
De naam Kiril Kardinaal Lakota in het boek is geen geheel fictieve naam. In de werkelijke wereld bestond er een Bisschop Lakota, die net zoals de hoofdpersoon van het boek Oekraïens was en politiek gevangene werd van de USSR (Rusland). Bishop Bl. Hryhory Lakota (Catholic-Hierarchy). De echte Lakota stierf in gevangenschap: Lakota, Hryhorii (encyclopediaofukraine.com).
George Faber is een spiegel
Recensenten wereldwijd hebben zich afgevraagd wat de meerwaarde was van de personages George Faber en zijn maîtresse Chiara. In feite ligt het antwoord voor de hand: George Faber is in het boek een journalist, een Amerikaanse correspondent die over het Vaticaan schrijft. De auteur Morris West was toen hij dit boek schreef net zoals George Faber een Amerikaanse correspondent die over het Vaticaan berichtte. Morris, en ook zijn vader, slaagden niet met hun eerste huwelijk, en begonnen opnieuw met een andere liefde. Voilà, daar is de verklaring. Het boek The shoes of the Fisherman is deels een spiegel van zijn eigen leven, ingebed in de tijd van de koude oorlog tussen oost en west, en verteld rondom een fictieve Pausverkiezing. Dezelfde jaren waarin hij werkte aan zijn boek.
Tweede Vaticaanse Concilie
De periode 1962 – 1965 was ook de periode van het Tweede Vaticaanse Concilie. Eén van de ingrijpende besluiten tijdens dat Concilie was om de Latijns gesproken Kerkdienst [de Tridentijnse Mis] te vervangen door een Kerkdienst in de nationale taal van ieder land. Dit thema wordt eveneens door de auteur in het boek verwerkt. Het lot van de Tridentijnse Mis binnen de Katholieke Kerk wordt nog steeds bediscussieerd, zie bijvoorbeeld een publicatie uit 2021 van de Priesterbroederschap Pius X: Traditionis custodes: uiteenlopende reacties – District België – Nederland.
Historische roman
Eigenlijk is The shoes of the Fisherman / In de schoenen van de Visser een hele complete weergave van wat er in de vroege jaren 1960 speelde in het Vaticaan en wat vandaag nog steeds heel actueel is. Een roman die eigenlijk een historische roman genoemd mag worden. Een boek met betekenis, en dan ook nog een boek met een rake voorspelling zoals een verkiezing van de eerste Paus uit het Oostblok.
Wie dergelijke boeken leest, als herdruk uit 2017, en de gebeurtenissen kan matchen met de wereldgeschiedenis, heeft er extra leesgenot van. Misschien heb ik het geluk gehad om alle 3 de ‘ingrediënten’ in mijn verzameling te hebben;
- het boek The shoes of the Fisherman
- het boek Brieven aan Paus Joannes (1984)
- het boek Het visioen van Teilhard de Chardin (1966)
Nog een rake voorspelling Auteur Morris West geeft in zijn boek The shoes of the Fisherman nog een voorspelling die uitgekomen is: De fictieve Paus Kiril I gaat in het boek als eerste Paus sinds 100 jaar een bezoek brengen aan Frankrijk (1963) en in werkelijkheid zou Paus Paulus VI vanaf 1964 buitenlandse reizen gaan maken, wat vervolgens verder geïntensiveerd ging worden door de opvolgende Pausen Johannes Paulus II, Benedictus XVI en Franciscus I: Reizen van de Pausen – RK Documenten
De auteur Morris West was blijkbaar erg goed op de hoogte met grote zaken die werden besproken, zowel intern binnen het Vaticaan als ook op het internationale politieke vlak. En dat maakt dit boekwerk interessant om te lezen en om het te hebben en te houden. Want Morris West schreef de geschiedenis nog vóórdat die gebeurtenissen in de geschiedenis zouden plaatsvinden. Een zeldzaam boek!
Extra omnes
Om dit essay af te ronden, grijp ik terug naar het begin van het boek, namelijk het Pausconclaaf. In de beeldvorming van velen is het hoogtepunt van de beginfase het moment waarop de stemgerechtigde Kardinalen in een processie en onder gezang vanuit de Sint Pieter Basiliek vertrekken naar de Sixtijnse Kapel. Zo gaat het ook in het boek. Wat het boek niet vermeldt, maar wat één van de belangrijkste momenten is vóórdat de deuren aan de binnenzijde èn buitenzijde van de Kapel op slot gaan, is het moment waarop alle assistenten en regelend personeel de Sixtijnse Kapel moeten verlaten, zodra de kreet weerklinkt: “EXTRA OMNES!” (“naar buiten iedereen!”). Dit is het echte moment waarop de beraadslagingen die de wereld een nieuwe Paus geven, gaan beginnen. Het magische moment, net voordat de deuren worden afgesloten tot er witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel komt … “Habemus Papam!”
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
