De kracht van subtiliteit
[Recensie] Het kan ook andersom van auteur Tiny Fisscher (die in 2022 een zilveren griffel won met Het geluk van Schildpad) en illustrator Iris van der Veen (die altijd wil weergeven wat niet gezegd wordt) laat zien wat de kracht van subtiliteit is. Spaarzaam met woorden omgaan en toch een diepere – filosofische – laag aanboren. Teksten die gaan over vragen die je in het leven tegenkomt, maar ook verwijzen naar de actualiteit. Illustraties die de woorden versterken en wat extra’s bieden. De tekeningen zijn met zoveel gevoel en aandacht voor detail gemaakt. Een boek met lekker dik papier. Een verrassende vormgeving die laat zien dat het ‘ook anders om kan. Het is allemaal zo fijnzinnig gedaan. Het resulteert in een boek dat qua vorm en inhoud een sieraad is.
In de teksten, allemaal korte verhaaltjes die samen toch een eenheid vormen, staan dieren centraal. Maar – en dat is niet onbelangrijk – de dieren zijn echte personages. Je schrijft Kikker, Vleermuis, Das, Wezel en al die andere dieren dus met een hoofdletter. Enerzijds blijven ze typisch dier, anderzijds hebben ze menselijke eigenschappen. De auteur versterkt dat nog door ook een spirituele laag daaraan toe te voegen. Bijvoorbeeld Schildpad in het eerste verhaal die met Das spreekt over deze gedachte die hem inviel: “Nooit en altijd duren in wezen even lang. (…) Aan allebei zit geen einde. Allebei zijn ze eindeloos.” Maar wat gebeurt er als nooit in zelden, af en toe, nu en dan of soms veranderd, overpeinst Schildpad. Of altijd in soms, nu en dan, af en toe en zelden, aldus (Prachtig die omkering). Schildpad eindigt met: “Ik hoop dat wij nooit géén vrienden meer zullen zijn, maar altijd wel.” Schildpad is in spirituele zin het symbool voor de wijze denker, die tijd voor iets neemt. Hij staat voor een beschermer die laat weten dat je niet alleen bent. En Das staat voor het op zoek gaan naar waar je echt warm van wordt. En is dat niet vriendschap?! En daar gaat dit tekstje over. Bij dit verhaal maakt Iris van der Veen dan een kleine tekening met Schildpad en Das die je naast elkaar op weg ziet gaan, sporen van het verleden achter zich latend. Ze kijken naar elkaar: echte vrienden. En de wending tussen het eerste gedeelte (het deel waarin de gedachte opkomt) en de tweede fase van het verhaal wordt door de vormgeving benadrukt doordat de bladzijde van het tweede deel dwarsliggend afgedrukt wordt. Ook hier dus een omkering. Dit is de manier waarop Het kan ook andersom in elkaar zit. Woorden, illustraties (voornamelijk in zwart-wit, met spaarzaam kleurgebruik) en vormgeving vormen één geheel. Kijk maar naar de cover waar de omkering overal te zien is.
Thema’s
Allerlei thema’s passeren de revue, zoals schaamte, verlegenheid, bang zijn, respect, niet lekker in je vel zitten, anders zijn. Ekster (staat voor vertrouwen in jezelf en het ontdekken van je eigen schatten) en Eekhoorn (flexibel, speels, vindingrijk) hebben het over hebzucht en bezit. Ekster verzamelt van alles en heeft moeite met weggooien en Eekhoorn verzamelt van alles en kan niets vinden.
Andere verhalen gaan over ‘wil je echt een ander zijn of ben je tevreden met wie je bent’. Pijlstaart een sierlijke vogel die kan vliegen en lopen is in gesprek met Loopeend die niet kan vliegen. “Maar hóé jij loopt,” zegt Pijlstaart. / “Zo statige en elegant.” Ze probeert het na te doen. Het lukt van geen kant.” […] “Samen snateren tot ze een ons wegen.” Weer die omkering horizontaal voor het eerste deel en dwarsliggend voor het tweede deel. Op de eerste pagina twee in zichzelf gekeerde ‘personages’ ver van elkaar op de tweede twee vrolijke vogels dichtbij elkaar.
Verandering
En dan krijgt het verhaal een andere wending. Waren het eerst voornamelijk tweespraken. Nu komt het hele bos in beweging. Er is namelijk een Rode Ibis gearriveerd. Ibis symboliseert wijsheid. Hij komt van ver en is verdwaald. Zwaan zegt: “Iedereen is hier welkom. Ook dwaalgasten.” Rode Ibis wordt opgenomen in het bos. De link met de vluchtelingenproblematiek is duidelijk. Aan het eind van het boek zet Fisscher je aan het denken. Rode Ibis vertrekt: “haar blik aarzelend, maar met vastberaden rug.” Wasbeer: “Je kwam van daar naar hier / maar het kan ook andersom.” En laat dat nou net de titel van het boek zijn.
Lichtvoetig spelen met taal
De taal die Fisscher gebruikt is altijd lichtvoetig. De dialogen hebben een heerlijk ritme en altijd is er dat spelen met de taal. Het mooiste komt dat aan de orde in het ‘omdraaien’ van woorden, palindromen. Woorden als aha, negen, redder en nemen. Die zet Fisscher tegenover keerwoorden: woorden die achterstevoren iets anders betekenen: koorts wordt dan strook. Aan de rechterzijde van de pagina staat in een groter cursief oranje gekleurd lettertype: “Omkeren is leuk!” Ook op andere pagina’s staan dit soort zinnetjes: “Verrast draait hij zich terug”, “…draait zich op haar zij”, “Ze kantelt.” Al die stukjes vormen samen ook weer een verhaal.
De verhalen horen inhoudelijk bij elkaar. Het gaat over wie wij als mens zijn. De verhalen worden subtiel verbonden door blaadjes die ieder nieuw ‘hoofdstukje’ markeren. Het boek geeft aanleiding tot met elkaar praten, filosoferen. Want moet het in onze wereld ook niet een beetje anders? Andersom kan het ook is beslist een boek voor alle leeftijden. Dit is een boek dat je moet koesteren!
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
